Bạn có thể kế thừa các tổn thương, sang chấn của ông bà cha mẹ mình hay không?

Câu trả lời là : CÓ. Yael Danieli, Tiến sĩ , người sáng lập và giám đốc điều hành của Trung tâm Quốc tế về Sang Đa thế hệ ở New York, người đã dành nhiều thập kỷ nghiên cứu về phản ứng sang chấn sau chiến tranh của các nạn nhân, trẻ em của các nạn nhân, cho biết, nếu không được chữa lành và không được giải quyết, những tổn thương do sang chấn có thể vô tình được truyền lại cho nạn nhân, gia đình, con cái và cộng đồng mà họ đang sinh sống.

Những sự kiện và trải nghiệm đau buồn, như Holocaust, chế độ nô lệ, lạm dụng tình dục và nghèo đói, gây ảnh hưởng đến người trải qua sang chấn trực tiếp và cả con cái của họ (đôi khi còn tiếp diễn trong nhiều thập kỷ sau).

Mặc dù bạn có thể không bị ngược đãi, trải qua sự phân biệt đối xử hoặc tự mình sống sót sau chiến tranh, nhưng suy nghĩ, thói quen và cách bạn xây dựng các mối quan hệ có thể bắt nguồn từ những trải nghiệm đau thương mà tổ tiên bạn đã phải trải qua.

Tiến sĩ Danieli giải thích: “Đó là những cách mà người trải qua sang chấn đã thích ứng sau sang chấn và ảnh hưởng lên con cái của họ. Những ảnh hưởng này thể hiện trong đa phương diện: về mặt sinh học, tâm lý, hành vi, liên cá nhân, văn hóa, thậm chí cả quốc gia.”

Sang chấn liên thế hệ là gì?

Theo định nghĩa của Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ (APA) đó là “một hiện tượng trong đó con cháu của một người đã trải qua một sự kiện kinh hoàng thể hiện những phản ứng tiêu cực về cảm xúc và hành vi đối với sự kiện tương tự như chính phản ứng của chính người đó”. Theo APA, các thuật ngữ khác để chỉ chấn thương giữa các thế hệ bao gồm: sang chấn lịch sử, sang chấn đa thế hệ và sang chấn thứ phát.

Những trải nghiệm tiêu cực được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác do cách trẻ được nuôi dạy, những gì chúng được dạy và cách chúng trải nghiệm thế giới.

Các nhà nghiên cứu đã nghiên cứu sang chấn liên thế hệ của nhiều cộng đồng, đặc biệt là những người sống sót và con cháu của những người tị nạn, trường học dân cư, Holocaust và người Mỹ gốc Nhật phải đối mặt với việc bị giam giữ trong Thế chiến thứ hai.

Nguyên nhân gây ra sang chấn liên thế hệ

Nghiên cứu cho thấy sang chấn liên thế hệ bắt đầu nếu cha mẹ trải qua sang chấn trực tiếp hoặc có những trải nghiệm thơ ấu tiêu cực (ACE) – được định nghĩa là các sang chấn có thể xảy ra trong thời thơ ấu, bao gồm lạm dụng hoặc bỏ bê về tình cảm, thể chất hoặc tình dục – có thể ảnh hưởng đến cách họ nuôi dạy con cái. Christine Crawford, MD, MPH , bác sĩ tâm thần người lớn và trẻ em , đồng thời là trợ lý giáo sư tâm thần học tại Trường Y Đại học Boston, cho biết những sang chấn khi mọi người trải qua có thể định hình mức độ, cảm nhận an toàn của họ đối với cuộc sống .

Tiến sĩ Crawford (Giám đốc NAMI) cho biết: “Tổn thương đó vẫn ở lại với bạn, vì vậy khi trở thành cha mẹ, bạn thậm chí có thể không biết mình đang tương tác với con mình theo cách có thể gây ra sang chấn cho chúng”

Một đánh giá xem xét sang chấn liên thế hệ ở con cái của các cựu chiến binh cho thấy tổn thương của cha mẹ có thể truyền sang gia đình họ theo ba cách: tổn thương trực tiếp do hành vi của cha mẹ, đồng cảm với trải nghiệm của cha mẹ hoặc rối loạn chức năng gia đình (một cơ chế lây truyền gián tiếp).

Nghiên cứu của Danieli , tập trung vào những người sống sót sau thảm họa Holocaust, phát hiện ra rằng những gia đình bị ảnh hưởng bởi sang chấn liên thế hệ có thể được nhóm lại thành “các phong cách thích ứng”, bao gồm:

• Nạn nhân (bị mắc kẹt trong tổn thương với cảm xúc bất ổn, hoài nghi và bảo vệ quá mức)
• Tê liệt (tách biệt về mặt cảm xúc, không khoan dung với sự yếu đuối và “dự phần trong im lặng” – một thuật ngữ mô tả xu hướng mà những người sống sót cảm thấy tội lỗi khi phải gánh nặng cho gia đình hoặc thậm chí cả cộng đồng với những tổn thương của họ và chọn không nói về điều đó)
• Chiến đấu (cố gắng gìn giữ các giá trị, những gì thuộc về mình và danh dự của bạn khi đối mặt với nghịch cảnh)

Nghiên cứu của Danieli cho thấy sang chấn liên thế hệ khá phổ biến, và hầu như mọi người đều trải qua ở một mức độ nào đó.

Những người thuộc các nhóm bị thiệt thòi – chẳng hạn người thuộc tầng lớp kinh tế xã hội thấp trong nhiều thế hệ và các cộng đồng đang đấu tranh với nạn diệt chủng, phân biệt chủng tộc, bị áp bức và phân biệt đối xử – có thể gặp sang thương liên hế hệ sâu sắc hơn những người khác.

Sang chấn liên thế hệ ảnh hưởng đến sức khoẻ của bạn như thế nào?

Một bài đánh giá được công bố trên Tạp chí Sức khỏe Người nhập cư và Người thiểu số đã phân tích tám nghiên cứu theo dõi những người sống sót sau cả chấn thương văn hóa (chẳng hạn như phân biệt đối xử) và chiến tranh cùng con cái của họ, phát hiện ra rằng cả hai nhóm đều phải đối mặt với những ảnh hưởng tiêu cực về tâm thần, tâm lý xã hội và hành vi.

Ảnh hưởng tâm thần, tâm lý, xã hội và hành vi

Mặc dù ảnh hưởng của chấn thương giữa các thế hệ có thể khác nhau tùy thuộc vào những gì gia đình bạn có thể đã trải qua và những cá nhân liên quan, APA chỉ ra những triệu chứng sau:

• Cảm giác xấu hổ
• Gia tăng lo lắng và cảm giác tội lỗi
• Cảm giác dễ bị tổn thương và bất lực tăng cao
• Lòng tự trọng thấp
• Trầm cảm và lo âu
• Lạm dụng chất gây nghiện
• Phân ly
• Cảnh giác cao độ
• Những suy nghĩ xâm nhập
• Khó khăn trong các mối quan hệ và sự gắn bó với người khác
• Khó khăn trong việc điều chỉnh sự hung hăng
• Phản ứng cực độ với căng thẳng

Những triệu chứng này đã được xác định ở nhiều nền văn hóa và những người từng phải đối mặt với chấn thương.

Khi Danieli và nhóm của cô nghiên cứu về con cháu trưởng thành của những người sống sót sau thảm họa Holocaust, họ phát hiện ra rằng 35% mắc chứng rối loạn lo âu tổng quát , 26% mắc chứng trầm cảm nặng và 14% mắc PTSD , theo bài báo họ xuất bản năm 2017 trên tạp chí Tâm lý học . Chấn thương .

Amy Bombay, Tiến sĩ , phó giáo sư tại khoa tâm thần học của Đại học Dalhousie ở Halifax, Nova Scotia, nghiên cứu tác động của hệ thống trường học nội trú của người da đỏ (IRS) ở Canada từ những năm 1880 đến những năm 1990, nơi trẻ em thổ dân bị buộc rời khỏi nhà để đến sống trong trường nội trú để hòa nhập. Bỏ bê và lạm dụng là phổ biến.

Nghiên cứu của cô đã chỉ ra rằng con cái – và cháu – của những người theo học tại trường có nhiều khả năng gặp phải các triệu chứng như trầm cảm và lo lắng, khó khăn trong học tập ở trường và các bệnh truyền nhiễm (như viêm gan C) liên quan đến ma tuý hơn những người có cha mẹ không theo học các trường này.

“Những đứa trẻ sống sót trong trường nội trú cho biết khi lớn lên họ gặp phải nghịch cảnh thời thơ ấu ở mức độ cao hơn – một loại yếu tố gây căng thẳng liên quan đến chủng tộc mà thế hệ tiếp theo trải qua trong cuộc sống. Điều này khá nhất quán trong nghiên cứu của chúng tôi và những người khác đã thực hiện các phân tích tương tự,” Tiến sĩ Bombay nói.

Một nghiên cứu khác xem xét ba thế hệ gia đình Ukraine – những người đã phải sống qua nạn đói hàng loạt ở đất nước này vào những năm 1930, con cái và cháu của họ – đã phát hiện ra tác động kéo dài giữa các thế hệ. Trong ba thế hệ, những người tham gia cho biết họ lo lắng và xấu hổ, tích trữ thực phẩm, ăn quá nhiều và không tin tưởng vào các nhân vật có thẩm quyền – những thói quen và cách phản ứng này mỗi thế hệ đều học được từ những người đi trước đã trực tiếp trải qua thời kỳ khắc nghiệt.

Các ảnh hưởng về sức khoẻ

Maria Espinola, PsyD , nhà tâm lý học và trợ lý giáo sư tại Đại học Y khoa Cincinnati, cho biết sang chấn do bị lạm dụng tình dục có thể tác động liên thế hệ, ảnh hưởng đến con cái của những bà mẹ là nạn nhân.

Cô chỉ ra những phát hiện từ một nghiên cứu dài hạn kéo dài 23 năm theo dõi các bé gái từ 6 đến 16 tuổi bị lạm dụng tình dục. Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng phụ nữ bị lạm dụng tình dục có tuổi dậy thì sớm hơn; tỷ lệ béo phì cao hơn; nhiều bệnh nặng hơn cần được chăm sóc sức khỏe; trầm cảm; triệu chứng phân ly; tỷ lệ bỏ học trung học cao hơn; tự làm hại bản thân nhiều hơn; lạm dụng ma túy và rượu nhiều hơn; bạo lực gia đình nhiều hơn; và nhiều trường hợp làm mẹ ở tuổi vị thành niên. Con cái của họ cũng có nguy cơ cao gặp phải những kết quả này.

“Nếu bạn là một đứa trẻ lớn lên trong một gia đình bị ngược đãi, bạn có thể bắt đầu tự cô lập mình. Bạn không chú ý ở trường học nên có khả năng cao bạn sẽ bỏ học. Tiến sĩ Espinola nói: Lòng tự trọng của bạn bị tổn hại và tổn thương ngày càng gia tăng khi bạn già đi. Những người tiếp tục theo quỹ đạo này thường trải qua nghèo đói, lạm dụng chất gây nghiện hoặc các mối quan hệ không lành mạnh ở tuổi trưởng thành – và sau đó khiến các thế hệ tiếp theo chịu những tổn thương tương tự dẫn đến chu kỳ sang chấn liên thế hệ.

Espinola lưu ý rằng chu trình này không nhất thiết tiếp diễn. Nó phụ thuộc phần lớn vào cách các gia đình giải quyết tổn thương ban đầu, những nguồn lực cộng đồng sẵn có để giúp đỡ cha mẹ và con cái họ, cũng như cách cha mẹ phản ứng với tổn thương của chính họ và từ đó nuôi dạy con cái của họ.

Mối quan hệ và sự ràng buộc

Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Tâm lý bạo lực năm 2018 đã xem xét 123 sinh viên người Mỹ gốc Phi và tác động đa thế hệ của lịch sử của họ, bao gồm cả sự phân biệt chủng tộc. Nghiên cứu nhận thấy rằng những người tham gia báo cáo tỷ lệ phân biệt đối xử cao, cảm giác xa lánh, coi người khác là nguy hiểm, và những lo lắng chung về tương lai.

Crawford cho biết chấn thương cũng có thể ảnh hưởng đến gia đình thông qua:

• Ngắt kết nối và tách rời
• Liên kết sang chấn hoặc mối liên hệ cảm xúc giữa kẻ bạo hành và người bị bạo hành
• Phớt lờ hoặc bình thường hóa các tương tác gia đình không lành mạnh, chẳng hạn như giao tiếp kém hoặc bạo lực

“Một người đã trải qua tổn thương nặng nề có thể không có mặt đầy đủ bên con họ để có thể mang lại sự hỗ trợ về mặt tinh thần và sự an toàn cần thiết cho trẻ trước những phức tạp của thế giới. Và vì vậy những hành vi trẻ học được này tiếp tục được truyền lại cho các thế hệ sau,” cô nói.

Cách cha mẹ vật lộn với tổn thương tâm lý – từ sự bảo vệ quá mức, đến im lặng hay xa cách trong bàn ăn – có vai trò quan trọng, nhưng di truyền cũng có thể đóng vai trò quan trọng.

Một đánh giá trên World Psychiatry năm 2018  cho thấy trẻ em phải đối mặt với tổn thương của cha mẹ ngay cả trước khi chúng được sinh ra – trong tử cung và thông qua tác động từ DNA.

Làm thế nào để vượt qua sang chấn thương liên thế hệ

Cách giao tiếp trong gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc truyền lại các sang chấn. Mặc dù sang chấn liên thế hệ về bản chất là mang tính tiếp diễn, nhưng nó không cần phải kéo dài. Theo APA, động lực của gia đình – và đặc biệt là cách các gia đình giao tiếp – rất quan trọng.

Bước đầu tiên là thừa nhận sang chấn liên thế hệ đang ảnh hưởng đến bạn và gia đình bạn. 

Điều trị Sang chấn ban đầu của bạn

Espinola lưu ý rằng cha mẹ nên quan tâm đến sức khỏe tinh thần của mình trước hết. Tham gia trị liệu để bạn có không gian an toàn để trò chuyện nếu bạn đang vật lộn với nỗi đau buồn hoặc căng thẳng do những tổn thương trong quá khứ. Bạn cũng có thể tìm hiểu về các kỹ năng ứng phó hoặc hiểu rõ sang chấn trong quá khứ của bạn có thể ảnh hưởng như thế nào đến cách bạn chăm sóc con cái hiện tại. 

Nói về lịch sử gia đình bạn – theo cách phù hợp với lứa tuổi

Bombay nói: Lý thuyết của Danieli về “sự đồng thuận trong im lặng” – nơi các gia đình không nói về những tổn thương mà nền văn hóa của họ đã phải chịu đựng – là có thật và có thể gây ra những tác động tai hại. Nghiên cứu của cô cho thấy chỉ 1/3 trẻ em có cha mẹ theo học tại hệ thống Trường dành cho người da đỏ biết được những gì chúng trải qua từ gia đình, trong khi 2/3 học được lịch sử của chúng ở trường hoặc sau này khi trưởng thành. Những đứa trẻ mà cha mẹ không bao giờ đề cập đến lịch sử văn hóa và gia đình của chúng phải đối mặt với nhiều triệu chứng lo lắng và trầm cảm. Những người có các cuộc thảo luận về những gì xảy ra có sức khỏe tâm thần tốt hơn. Bombay nói: “Họ nên được nghe lời giải thích thực sự từ cha mẹ. Cô đề nghị nên áp dụng cách tiếp cận cân bằng, lưu ý đến độ tuổi và mức độ trưởng thành của con bạn khi cung cấp thông tin chi tiết về những gì đã xảy ra.

Đừng hạ thấp hoặc so sánh sang chấn trong quá khứ và những gì đang diễn ra trong hiện tại

Crawford cho biết ông bà của cô đã sống qua phong trào Dân quyền vào những năm 1950 và 1960 khi đất nước chứng kiến ​​những cuộc biểu tình rầm rộ chống lại sự phân biệt và phân biệt chủng tộc. Cô nói, trải nghiệm của họ rất khác so với các cuộc biểu tình Black Lives Matter hiện đang diễn ra gần đây, nhưng cả hai trải nghiệm đều có giá trị và quan trọng. Việc xem hai giai đoạn lịch sử này là như một hiện tượng “lịch sử lặp lại” hoặc cho rằng sự kiện này tồi tệ hơn sự kiện kia sẽ làm mất hiệu lực trải nghiệm của những người thân yêu của bạn. “Dường như có mâu thuẫn giữa ông bà, cha mẹ và con cái về việc không hiểu nhau và hiểu đúng mức những khó khăn mà các thế hệ đã trải qua. Bạn cần đảm bảo rằng các thành viên trong gia đình bạn cảm thấy được nhìn nhận và lắng nghe, bởi vì họ có thể rất khao khát sự kết nối đó ”.

Tôn vinh lịch sử của gia đình bạn

Bombay nói rằng bảo vệ cộng đồng và văn hóa gia đình của bạn là cách quan trọng để hàn gắn vết thương. Trong nghiên cứu của cô , các cộng đồng thổ dân được hưởng lợi từ việc “học lại, khôi phục và phát huy” văn hóa và bản sắc bản địa của họ. “Nó khơi dậy niềm tự hào và cảm giác quyền lực và đòi lại những gì đã mất.”

Hãy kiên nhẫn với những người thân yêu của bạn

Crawford nói, ông bà hoặc cha mẹ của bạn có thể chưa sẵn sàng cởi mở về những khó khăn trong quá khứ của họ, và điều đó không sao cả. Nhận thức được lịch sử của họ sẽ giúp bạn hiểu lý do tại sao họ có thể suy nghĩ hoặc hành xử theo cách họ làm. “Mọi người đều có dòng thời gian riêng của mình khi chữa lành vết thương. Hãy thấu cảm và cho các thành viên gia đình của bạn biết bạn luôn ở đó bất cứ khi nào họ cần mở lòng.”

Dịch từ: https://www.everydayhealth.com/emotional-health/intergenerational-trauma/guide/

Dịch giả: Tâm lý gia Dương Thuỳ Lệ Trang (MSc)

Liên hệ văn phòng tâm lý Tranquil để được hỗ trợ nếu bạn đang trải qua các trải nghiệm sức khoẻ tâm lý liên quan đến trải nghiệm thơ ấu tiêu cực và sang chấn liên thế hệ.