Một trong những điều khiến cuộc sống của chúng ta trở nên tệ hơn là vì chúng ta đã bỏ lỡ một nghệ thuật thoạt nghe có vẻ kỳ quặc, nhưng lại vô cùng cần thiết, thậm chí đến tận bây giờ chúng ta cũng không nhận ra được mình thiếu nghệ thuật này: đó là nghệ thuật thiết lập ranh giới.
Thiết lập ranh giới là tuyên bố, bày tỏ cho những người xung quanh – đồng nghiệp, cha mẹ, con cái, người yêu – về những mong đợi hợp lý, khách quan mà mình có quyền yêu cầu để cảm thấy mình được tôn trọng và hạnh phúc.
Làm sao để nhận ra những người biết cách thiết lập ranh giới:
Họ là những cha mẹ sẽ nói với đứa con nhỏ của mình rằng “Bố mẹ rất yêu con, nhưng khi trò chơi này kết thúc, con cần đi lên phòng ngủ lúc 9 giờ như đã có giao kèo và không có lựa chọn nào khác. Con yêu, điều này làm con không vui, thể nào con cũng đá vào cái ghế, dùng dằn khó chịu, nhưng con vẫn cần làm như chúng ta đã giao kèo.”
Họ là người sẽ thẳng thắng góp ý với vợ hoặc chồng: “Mặc dù em rất yêu anh và tự hào khi anh luôn có thành công trong công việc. Nhưng khi trở về gia đình, em muốn cả anh và em cùng có trách nhiệm nuôi dạy con cái. Bọn trẻ cần em, nhưng chúng cũng cần một người Cha để nghiêm khác chỉ dạy chúng. Chúng ta sẽ ngồi lại để xem sẽ thực hiện vai trò của mình như thế nào với các con.”
Họ là những người quản lý nói với nhân viên: “Mặc dù tôi có rất nhiều việc mong muốn được hỗ trợ, tuy nhiên nhiệm vụ của anh là đảm bảo phận sự trách nhiệm của anh, trước hết hãy làm tốt nhất vai trò mà tôi đã tuyển anh vào.”
Tuy nhiên, bởi vì hầu hết chúng ta không được giáo dục để trưởng thành về cảm xúc, chúng ta không có các ranh giới hoặc nếu có thì là các ranh giới chồng chéo nhập nhằng lên nhau, hay nuốt trọn lấy nhau cách thất thường, hủy hoại và thiếu kiểm soát.
Hậu quả là…
Cha mẹ không bao giờ cho con biết lúc nào phải dừng chơi game và đến giờ đi ngủ. Đứa trẻ sẽ chơi đến tận khuya, đến trường vào ngày hôm sau trong bộ dạng ũ rũ mệt mỏi. Tệ hơn, khi đứa trẻ trở thành “người lớn” chúng chẳng thể nói không trước những ham muốn vô cớ, hay vô độ của mình. Chúng chẳng còn có khả năng để học được từ trách nhiệm với bản thân. Trong quan hệ tình cảm, chúng ta chẳng bao giờ dám giải thích những gì chúng ta yêu cầu từ đối phương để cảm thấy hài lòng, cảm thấy được yêu thương và tôn trọng, từ đó tích lũy dồn nén những cơn giận (biểu hiện thông thường là không hứng thú trong quan hệ tình dục) hoặc nếu không thì phát rồ lên mà không thể giải thích được. Trong công ty, chúng ta là đồng nghiệp thân thiện hoặc là một bạo chúa vô lý mà không ai muốn cộng tác cùng hoặc tránh càng xa càng tốt.
Những người không thể thiết lập ranh giới có thể bắt nguồn từ những giai đoạn đầu đời, khi ranh giới riêng của chúng ta thường xuyên không được tôn trọng. Ai đó đã không cho phép chúng ta nói ra cảm xúc thật khi ta không vui trước tình huống thực sự khó khăn; ai đó đã không thèm ngó ngàng đến cảm xúc bị tổn thương của ta, xem thường hi vọng của ta. Ai đó nói bóng gió rằng “tốt có nghĩa là không khác biệt. Không ai chỉ cho ta kỹ năng chiến thắng duyên dáng và phản đối duyên dáng. Nên, giờ đây, khi đến lúc phải đưa ra yêu cầu với người khác, chúng ta, những người không biết ranh giới là gì sẽ đối diện với 3 nỗi sợ khủng khiếp:
– Nếu tôi lên tiếng, họ sẽ ghét tôi
– Nếu tôi lên tiếng, tôi sẽ trở thành mục tiêu trả đũa
– Nếu tôi lên tiếng, tôi sẽ cảm thấy mình là đứa rất tệ.
Mặc dù những nỗi sợ hãi luôn có đó, nhưng nỗi sợ hãi này sẽ dần được điều chỉnh nếu chúng ta biết cách tiếp cận nhẹ nhàng. Hiếm ai lại ghét bỏ ta nếu ta đưa ra yêu cầu lịch sự và hợp lý; trái lại, điều này làm cho ta được tôn trọng hơn nữa. Họ sẽ thấy thời gian dành cho ta, những người trưởng thành thật sự, là xứng đáng. Làm ai đó thất vọng, không làm theo mong muốn của người khác, không phải là ích kỷ. Người có ranh giới rõ ràng ngưỡng mộ, yêu mến, tôn trọng người khác – và vẫn, rất dứt khoát khi cần phải nói “Không”
Một kiểu xây dựng ranh giới khác bằng cách dựng lên các bức tường dây thép gai, được gắn các tháp súng máy và kẽm gai đầy đủ. Hay nói dễ hiểu hơn, xu hướng phòng thủ cực đoan và nghiệt ngã. Bao biện dưới nhận thức sai về lòng tốt của con người, theo kiểu:
– Ai cũng đang cố gắng làm tổn thương tôi
– Không ai lắng nghe tôi nên tôi phải gồng lên để họ nghe thấy tôi
– Không bao giờ có ai sẽ đáp ứng nhu cầu của tôi.
Giải pháp thay thế cho cuộc sống không ranh giới không phải là phòng thủ bạo lực, không phải là dựng nên những bức tường. Chúng ta không nên để việc thiết lập ranh giới bị phá hoại bởi những “kẻ quá khích”; luôn luôn có cách để tạo nên âm thanh mà không cần lấy vũ khí. (Âm nhạc chẳng hạn)
Đáng chú ý là thiết lập ranh giới không chỉ xoay quanh người lạ, mà là trong những mối quan hệ thân mật. Chúng tôi có thể dễ dàng thiết lập ranh giới với những người mới quen, những mối quan hệ xã hội. Khó khăn xảy ra là khi ta thiết lập với người mà mình biết là họ yêu thương mình, người mà ta cho phép họ bước vào vương cung cảm xúc tôn nghiêm của mình. Như thể, phần sâu thẳm trong tâm trí, ta không thể dung hòa được khi ai đó có thể vừa chăm sóc mình vừa có khả năng phản bội lợi ích tốt nhất của mình. Ta thấy khó có thể đồng thời thân mật và, luôn luôn, đi cùng sự cảnh giác. Những lúc như vậy, hãy nhớ rằng chỉ cần chúng ta có thể nói không trong tử tế, cho dù người khác có thể làm tổn thương chúng ta, vẫn tốt hơn ngàn lần việc chúng ta im lặng.
Phải mất chút tự tin và can đảm để thừa nhận chúng ta rất tệ trong nghệ thuật đặt ranh giới. Chúng ta đã dành phần lớn đời mình trong các mối quan hệ ngày ngày xâm phạm ranh giới của ta từ chính những người gần gũi quanh mình. Bạn không phải cánh bèo trôi theo dòng sông mong muốn của kẻ khác; Bạn có phương hướng, có bánh lái riêng của mình. Cái giá phải trả cho tình cảm và thân mật không phải là tuân thủ. Thiết lập ranh giới với niềm tin chắc chắn rằng: Bạn vẫn đáng yêu và đáng được tôn trọng, đồng thời, khi cần thiết, bạn có quyền thốt ra một âm thanh ấm áp và dứt khoát ‘Không’.
(Bài phỏng dịch và diễn giải dựa trên THE ART OF LAYING DOWN BOUNDARIES – Alain de Botton)
